Si ni rogarde an proporssyon in franssé dsi vin lété sèrf é pliss inn dsi dë lété zésklav dann l’ané 1848. Lé vré galman lésklavaz épi lo sèrvaz lété pa la mèm shoz. Lo sèrf té atashé avèk la tèr — téi di la « glèbe » dann tan-la. Si la tèr i shanj propriyétèr lo sèrf lé touzour atashé avèk la tèr. Si lo mètr i vann son tèr, li garde son zésklav. Arzoute avèk sa l’avé poin in kode dégradan pou lo sèrf é l’avé in kode noir pou lésklav avèk in kantkité zartik pou bien rabèss la pèrsone.

Kan ou lété sèrf lo landmin la nui lo katre aout ou lété pu sèrf é toute oute lobligassion konm sèrf lété fini. Si ou lété zésklav lo 19 déssanm 1848, lo vin ou lété afranshi mé ou la fine sign in kontra d’angajé é avèk sa ou lé loin d’ète lib mèm si ni apèl sa la fète la liberté… Bonpé i panss si lo langajé té pi ésklav son sityassion l’avé pa vréman amélioré.

Fransh vérité m’a dir azot si mwin la lir in bonpé roman la litératir franssèz, mi rapèl pi si dannn bann roman-la, téi anparl sèryèzman la sityassion bann sèrf. Téi parl la mizèr, lé vré, mé d’apré sak mi rapèl téi anparl pa la sityassion bann moune té sèrf avan lo 4 aout épi apré lété pi. Pou lésklavaz, sirésèrtin lontan apré téi anparl ankor — é i anparl ankor zordi… Ni pé azoute souvan dé foi ni antan parl bann sékèl lésklavaz mé ni antann pa parl sékèl lo sèrvaz.

Mi promé amwin mi sava fouye in pé problèm i pass dann mon tète dopi in sèrtin tan. Domaz mwin lé pa in vré listotrien mèm si mwin la travaye in pé listoir déssèrtènn péryode l’imanité mé mi panss sré bon étidyé sète afèr-la solon lo poinn vizé listorien, épi sète toute bann zékspèr dann toute bann syanss imène…

Pé sfèr si i étidyé bien lésklavaz épi toute son konssékanss passé épi aktyèl lé possib déssèrtin i pé romète an koz zot slogan « lo passé sé lo passé » pars lo passé d’apré sak mi kroi li lé ankor bien prézan mèm si li la fini dopi lontan-sof lésklavaz modèrn, bienantandi.

A bon antandèr salu !

Justin