
Mal-do-mèr dann sarèt
28 juin, parLo zour la pokor kléré, Zan-Lik, Mariz é sirtou Tikok la fine lévé, mèt azot paré. Madanm Biganbé i tir zot manzé-sofé, i donn azot, zot i manz. (…)
Zistwar Tikok, par Christian Fontaine… zistwar an kréol dann Témoignages -59-
4 juin, par
Kaziman tout zistoir mantèr i rakont an Frans, laba i mèt sa si lo do « Toto » sinonsa « Marius et Olive ». Isi La Rényon, ni profèr mèt si lo kont « Tizan » sansa « Tatav Ti-kouto ». Soman, konm n’i di bien, kalité zistoir-la, kaziman tout lé mantèr. Tout manir, lo boug i rakont aou sa i di li minm : « Si zistoir mantèr, pa moin lotèr ! » Zistoir n’i sa rakont azot, kontrèr, sa in zafèr la ariv Tikok ek son kamarad Zozèf po vréman ! Anfin i prétan-dir lé vré !
Alors, in zour, Tikok lé lékol, dann kour moiyin dézyinm ané. Zour-la, lo mèt i ariv, i désid fé résit léson-d’soz. Li la pokor rant dan la klas, li kri in marmay, li di : « Joseph, Debout ! As-tu étudié ta leçon sur lo squelette humain ? » Zozèf i dobout ; li bès la tèt, son figir i vien onté, li di : « Oui, Mésié ! » La pa vré inntior : li la pa aprann loson in-merd. Ariv son kaz, li té fine komans rouv son liv, soman, tèl li la vi lo leskélèt, la pèr la pran ali, li la roferm son liv vitman, la fou sa laba, la pi tous ditou. Kanminm li la pa aprann, Zozèf i réponn, li, :
« Oui, Mésié ! »
– Bien, lo mèt i di, alors ferme ton livre, ouvre ta bouche et dis-moi où se trouve lo tibia, dans lo corps humain ? »
Zozèf i konpran « tibra » soman li la pa sir, alors li amont dousman son ti bra még, li di : « Ala, Mésié ! »
Tout marmay i tyinbo zot vant po ri : « Koik, koik, koik, koik… »
Lo mèt, san di rien, i gèt Zozèf gro-zié ! Apréla, li ardmann :
« Et ton fémur, tu sais où il se trouve ? »
Zozèf i konpran « fig mir » épi li amont son… figir ! Marmay i rir pli for. Lo mèt i gèt Zozèf pli gro-zié ankor ! Soman li bann pa minm, li arpoz in kestion : « Et lo péroné ? Dis-moi où il se trouve ? » Zozèf i trouv drol po-kosa i mann ali ousa i lé lo pèr Roné, soman i dmann ali, i fo bien li réponn. Alors li di : « Pèr Roné lé la kir Granboi ! » (Zozèf té mazine pèr Roné Payet*, té Granboi po-vréman).
Lo mèt, so kou si, i sa fout ali an-salèr. Soman, marmay i rir si-telman son kolèr i kol anlèr, li lé blizé rir li minm… Si zistoir lé mantèr, la p’anou lotèr !
Kriké ! i prétan-dir lé vré.
Non mé zot i pé kroir ? Prann son ti bra po son tibia, son figir po son fémur, lo Pèr Roné po lo péroné. Sapré Zozèf, va ! Dizon, in leskélèt espésial li nana, li !
Soman, sé lo pov mèt-lékol ? ) ke lé dépité d’ son sor : li lé a dmandé koman fé po dérouy lespri bann marmay-la !… A-moman-doné, aforstan kalkilé, li mazine in kou an li-minm, li di : « Somanké la pa tout lé osi kouyon k Zozèf !… Anfin, anon éséyé, na oir ! » I fék la, li ogard tout la bann, li dmann : « Y a-t-il quelqu’un qui a bien appris sa leçon ? » Troi-kat min i lèv dann promié ban, na ryink Tikok i lèv laba dann mélié ! Bien sir, Tikok i fé romark ali, é sé li k lo mèt i kri po résité :
« Bon Tikok, si tu connais bien ta leçon, tu te mets debout !… Alors montre à ce crétin de Joseph où est ton tibia ! »
Tikok, fier-d’-li, i lèv la pat anlèr, i amont son béki, i di : « Oila Msié !
– Bien, Tikok ! Et ton péroné ?
– A koté, Msié !… la !
– Bravo Tikok ! Et ton radius ?
Tikok i poz son zanm atèr, i arpran ansanm son bra, i amont anlèr, i di :
« An-o la Msié.
– Très bien Tikok ! Et ton sternum ?
– Tikok i bat si son lestoma, i di : Oila li la, Msié ! »
Marmay i sif, zot bous i rès rouver konm po gob mous, si tèlman zot i trouv Tikok bien for ! Lo mèt osi lé kontan. Si telman kontan li kontinié poz kestion Tikok ! E plizanpli vitman ! Li ésey triké po tas manir may Tikok. Rien-a-fèr : Marmay-la i réponn ali tout, é san mayé !… Alors, a la fin, lo mèt i an pé pi, i arèt, é i di : « Extraordinaire, Tikok !… Mais comment as-tu fait pour retenir tout cela, par coeur ?
– Koman ou la fé Tikok, tout bann kamarad la klas i rodi zot tour. Alors, Tikok i lèv dobout, é pli vantar k’ in kok zapon, li bat si son FRON, li di : « Akoz ? kosa zot i kroi nana dan mon lomoplat, don ? »…
Afors Tikok lavé aprann, son lomoplat té fine ariv dan son… tèt ! Anfin si zistoir lé mantèr la p’anou lotèr !
Lo zour la pokor kléré, Zan-Lik, Mariz é sirtou Tikok la fine lévé, mèt azot paré. Madanm Biganbé i tir zot manzé-sofé, i donn azot, zot i manz. (…)
Le calendrier scolaire élaboré par le Rectorat pour les 3 prochaines années est désormais connu et fait débat. Pour cause, à l’exception de (…)
Sur proposition de Gérard COTELLON, directeur général de l’ARS La Réunion, Patrice LATRON, préfet de La Réunion, a décidé le retour au niveau 2 du (…)
Le Conseil départemental a décerné, le vendredi 27 juin, les prix « Thérèse Baillif » et « Célimène » lors d’une cérémonie organisée dans (…)
Les cours du pétrole ont connu une nette hausse à partir de la deuxième quinzaine du mois de juin, portés par l’extrême tension au Moyen-Orient et (…)
Mé dam zé méssyé, la sossyété,dsi la késtyonn fors néna la fors natirèl, sak wi gingn an néssan épi an grandissan korèktoman. Mwin lé sirésèrtin (…)
Le 16 juin 2025, le Tribunal administratif de Paris a suspendu en référé l’arrêté du 26 février 2025 ordonnant le blocage de 17 sites (…)
Le Président des Etats-Unis, Donald Trump a ordonné le bombardement de trois sites nucléaires en Iran, dans la nuit du 21 juin 2025. Dans une (…)
Les élus de Guadeloupe ont adopté des résolutions « sur la fusion des deux collectivités, sur les compétences et l’autonomie fiscale », le 17 juin (…)
Des manifestants, réunis le 23 juin devant les institutions européennes, ont demandé la suspension de l’accord d’association liant l’UE à Israël. (…)
L’État poursuit son engagement en faveur de la transition énergétique et de la décarbonation de l’électricité à La Réunion. À l’issue d’un appel à (…)
Normalien et énarque, chercheur en philosophie politique, Bruno Guigue est professeur invité à l’Université normale de la Chine du Sud (Canton) et (…)