
La Plateforme réunionnaise transmet au chef de l’Etat un nouveau manifeste
23 avrilAu cours d’un entretien dans la soirée du 22 avrils entre le Président de la République, Emmanuel Macron et la maire de Saint-Denis, Éricka (…)
17 mars 2009, sanm
27 févriyé 1713, la-ba dann son gran shato Vèrsay, lo roi Louis XIV la tranp son plime z’oi dann l’ank pou sign in règloman konm de koi, bann bourboné — nout bann vyé z’ansèt par l’fèt — té i doi arèt tyé, arèt masak bann torti d’tèr, pars té riskab fni avèk la ras.
Koman sa l’arivé don ?
Pou byin konprann l’istoir, alon bat in karé an aryèr pou oir koman La Rényon lété dann promyé komansman... dann promyé tan demoun la komans arivé. Dann tan-la, nout péi té i apèl l’il Bourbon — la pa son promyé nom, mé sa in nom li la konsèrv lontan. L’avé poin z’abitan ; l’oséan indyin, kaziman vide dési in bann gran sirfas. Ala k’in zour, san fé par éksopré, in bato la vni bit avèk nou. Dési bato-la, lavé in bon pé malad : in pé l’avé mal-o-vant, d’ot lavé la fyèv, déssèrtin lo dan té i grenn... tazantan, té i anmay in kor dann goni épi té i zèt ali dan la mèr. sa té i fé : "plouk !", épi shakenn té i pans, pé s’fèr in zour sar mon tour ! Alor, lèrk an-o lo ma, inn la kriy : "La tèr ! La tèr !", ziz pi si l’moun té kontan, la tèr zis tèr-la, dovan zot ! Ankor, kèl tèr ? Dizon lo paradi térès i rouv an gran dovan zot:in gran foré, dépi roulo la mèr kan i kraz dési lo bor, ziska la montagn an l’èr la-ba : palmis, fanjan, tamarin dé-o, ti-nat, gran-nat, boi d’bonbar, boi d’shandèl,boi d’momon, boi d’santèr, boi d’oizo, boi d’sours ; néna si tèlman, i vo myé mi arèt la-mem, sansa domin matin nou sar ankor la.
Dizon lé dann paradi !
Vit-vit i débark, i boir d’lo fré, delo pür ; i roul dann zèrb, é nana toutsuit konm in soulazman. Sat té fay-fay i lèv dobout, gayar ! Bann mor, la pa loin zot i résisit ! Alon pa plézanté, mé kan ou i oi sak ou i trouv, dann péi — la, ou i pé konprann koman lo kèr d’moun lé dan la joi. Aryink bann zoizo nana : tout koulèr é pa sovaz ankor ; Mèm si zot la zamé vi d’moun, i vyin pou louké, i poz dési zépol, i manz kaziman dann zot min : pizon ramyé, tourtrèl, péroké maskarin, zibis, san konté dodo in spès zoizo byin gra i vyin mem pa bou volé... In kou d’baton, ou i tap dann ta, épi na tro pou ramasé ; Tousala an griyad, an roti,an fritir, an broshèt...Lo gou péi oté ! Mi oi d’isi, zot boush i fé d’lo... Épi poisson alor ! An kantité siouplé... zangiy, i fo oir koman nana... si ou i travèrs la rivyèr, san pran prékosyon, lé riskab kapote pa ou sitèlman lé gro !
Domaz la pa sov bann torti !
Azout èk sa tout bann torti d’tèr, kosto vèy pa koman, kab transport in moun dési zot do ; vinn-sink pèrsone i manz vant plin dann in sèl torti é lo foi ? Oté, sa lé bon ! In sèl linkonvényan : la nuit, pa moiyin dormi dési la plaz sansa lé riskab kraz aou ; A ! torti, sa dmoun la konète manzé sa ! É kank bann bato, la voil té i gonf, pou pran la mèr, lavé pa moins dé san, sansa troi san torti vivan, té i fé la ké pou fini an kari ;
Toultan té i tyé, té i tyé, plis-k’i an fo, gaspiyaz ! zot i oi astèr pou kosa lo roi Louis XIV la pran son lordonans 27 févriyé 1713.
Lé tan pou fé in kont !
Mé sa la pa ansèrv aryin : rod azot in torti sovaz éstèr, La Rényon ! Mé sak nout vyé zansète la fé avèk torti, zot la fé èk zoizo épi èk poisson, ansanm pyé d’boi galman. Zot la konèt défrishé, zot la konète ansasiné ; Sak zot la pa fé, par zot mem, la maladi, sansa lo zanimo zot la amènn èk zot la fé so rol-la : lo shyin, lo shat, lo ra, koshon, kabri la anshév la natir ; É nou mèm, koméla, zot i kroi ni réspèk pou vréman nout l’anvironeman ? Mazine anou : la poin demoun i zète poizon dan la rivyèr ? Na poin demoun i plish pyé d’boi pou fé la tizane ?
Inya ! Lé tris a dir, mé i arsanm demoun na riyink lo gou pou tyé dan zot kè ! Lo gou pou gaspiyé ! Lo gou pou masakré ! zot i kroi pa sré tan, ni rouv in pé lo zyé, konmsa nout zanfan épi lo zanfan d’nout zanfan i gingn viv konm k’i fo dési la tèr bonbyé ! É sokour lèrk lé ankor tan sak i rès dann nout bio-divèrsité.
G et R. Gauvin
Au cours d’un entretien dans la soirée du 22 avrils entre le Président de la République, Emmanuel Macron et la maire de Saint-Denis, Éricka (…)
Le Haut Conseil de la famille, de l’enfance et de l’âge est revenu dans une note sur la période inflationniste 2021-2025 et ses effets sur le (…)
Promié tan, la kaz bann Biganbé navé dé piès minm parèy sad bann Maksimin, soman té kouvèr an tol. Malérèzman, siklone 48 la ni, la lèv lo ti (…)
En visite à La Réunion, le président de la République a échangé avec le monde agricole, durement affecté par le cyclone Garance qui a suivi un (…)
Mézami l’ariv amwin dann mon éskolarité kotoiye bann marmaye néna bone tète. Mi rapèl inn téi konpran toute pli vite lé z’ote, téi rotien toute (…)
Selon le ministre de la Santé, Yannick Neuder, "autour de 120.000" personnes pourraient avoir été contaminées par le chikungunya, maladie (…)
« Ça fait plus de quinze ans que la fonction publique est au pain sec et à l’eau » a estimé le président de la fédération services publics de la (…)
Mézami dopi somenn passé i anparl bonpé bann péshèr artizanal pars lo ministress responsab de sa lété d’passaz shé nou é bien antandi téi i pé pa (…)
« Depuis le début de l’année, six décès [...]chez des personnes de plus 70 ans porteuses de comorbidités ont été classés comme liés au chikungunya (…)
Kossa i lé sa d’apré zot ? Oussa i trouv in n’afèr konmsa ? Fransh vérité sa sé in n’afèr i roprézante bien in fèye vakoa. Zot i trouv pa ?Avèk in (…)
Le Premier président de la Cour des comptes, a menacé mercredi de refuser de certifier les comptes de l’État. « Les réserves formulées par la Cour (…)
Le président de la Cour des comptes et du Haut conseil des finances publiques, Pierre Moscovici, a mit en garde contre des prévisions trop (…)