Ki kré kraké...

Lofis La Lang Kréol La Rénion

31 out 2007

Ala son dézièm kolok Lofis La Lang Kréol La Rénion la maziné po féklèr nout zié dési nout lang Kréol. Té in gayar lokazion po rankont linstanss-là, é konèt le travay li la po fé dann rédiyon la rekonésanss nout « kozé ». Nout Lang lé rekonï. Parlfèt, n’i devré voir ali partou. Lé vré sa ?

L’Université de la Communication de l’Océan Indien (UCOI) la bien fé done la plass po sobatkoz-là, desï la lang kréol.
(photo BBJ)

Rouv aou lanïèr, désï tout bann paz zone ou va voir bann mo kréol. Rouv aou zournal, ou va voir ali pli souvan ékri dann “Témoignages”. Désï la radio bann zanimatër i koz ali. Bann zakoutër i mash pa le mo. Dizon, kréol lé dann nout tournéviré toulézour. Soman, n’ankor bonpé i voi ali kome inn lang souyon, i di rienk gro mo, ziss bon po bann komik la suiv Jardinot, koz pï l’ot Rivière. Lontan, mon granmèr té di amoin « koz pi kréol mounoir, koméla i fo koz fransé po avansé dan la vi ». I di nana ankor in takon zidé malplasé dési nout lang. Oté, kréol in lang ! Zisterézon done la min po fé avans son rekonésans.
N’ankor bonpé i mazine ali kaniki, alévoir sé la baz mèm n’i pé pa nioré. Koz aou, nana Rénioné na ankor për. « Kréol, sa in lang po bann zindépandantis » « li na poin la gramèr » « kréol pa inn lang » « sat i koz kréol i vé pa i koz fransé ». Ala kosa i antann ankor. Poitan, kan n’i gard kosa le dernié sondaz désï la lang kréol i rakont anou, n’i pé dir bann rénioné lé kan mèm fièr de zot lang. An 1999, le JIR èk IPSOS lavé fé in sondaz dési lansèyman kréol dann lékol. Mi-fig, mi-rézin, le kont té pil. 50% té voi ali dann lékol. L’ot moitié té kont. La fémont inn dé linportanss travay ankor plïss po fé rekonèt la lang kréol, é valoriz ali partou. La pa lontan, Lofis la lang èk IPSOS la armazine in sondaz dési la lang kréol. Bann rézïlta lé formidab. Anfin, demoun i fé in kont dési in kotpar nout lidantité. Poinn lang ? Poinn kïltïr.

In sèl lékritïr !

Lofis la Lang Kréol, kosa sa ? Li la énèt an mars 2006 po défann nout lang, mèt ali anlèr, ékip ali. Vèy pangar ! Lofis La Lang Kréol i rod pa batay. Li vé pa non-plï inpoz la loi dann tribïnal po i pran kont la lang kréol. Son manièr fé avans la lang, i mont pa le poin, i kri pa. Lofis i mazine ali désï térin sianntifik, ousa na poin bann mayaz la politik. Anndan n’i pé trouvé bann potomitan kom Axel Gauvin, le prézidan Lofis, Christian Barat, sat la èd à fèr l’Atlas linguistique et ethnographique de La Réunion. Inn référanss po la lang ! Soman n’ankor an takon, épui tout monn i vé done la min, i pé venir, kisoi zétïdian, zouvrié. Lofis i regroup inn bann zamouré nout lang.
Port atansion ! kalkïl pa i sar invant ankor in ot manièr ékri kréol. Soman, in zour i fodra bien n’i vienbou trouv in bon manièr kontant tout la bann. Kan Lofis La Lang èk IPSOS la mazine zot kestionèr, zot la fé an sort done demoun in dikté, fé ékri azot kréol. Nana bonpé la pli azot o zé, 372 desï 500 moun intérozé. La done azot kréol po lir osi. Té in bon lègzèrsis po voir koman demoun i amèn ali. Dawar va done anou le pli méyèr fason ékri ali, ékèl lékritïr lé pli fasil po lir ? Sa lé sïr. I prétan dir, nora bann espésialis là ba Grenoble, épisa in désèrtin Vigil Hoarau i étïdié Lïniversité Paris 8, va roganiz in sérië travay po mèt anou desï la piste in sèl lékritïr. Anfin ! n’i pé pa mazine kréol dann lékol èk troi san fason ékri ali. I fo bien n’i asiz otour inn tab. Lofis somanké va gingn diriz travay là. N’i espèr...

Le rol bann média ?

L’Université de la Communication de l’Océan Indien (UCOI) la bien fé done la plass po sobatkoz-là, desï la lang kréol. Pa rienk po débatt desï la sitïasion nout lang isi La Rénion. Té osi in bèl lokazion po rankont d’ot lang rézional, loksitan aou, lalzasien aou, martiniké aou, morisien aou. Bann lang rézional i ar’viv. Demoun i sobatt po sa. Dépi lontan nana bann militan po kréol la mèt ali dann la radio. Ekout azot Radio Pikan, zot va voir. Dépi 1982, Radio là i batay po mèt nout lang anlèr. Lantant Mèt Ansanm la fagot in magazine ékri rienk an kréol, Nout Lang. Astèr, soré bon mazine ali dann la télé. Lofis La Lang i program in kanpagn pïblisitèr. Bann spot va pass la télé. Dawar demoun va réazir ? Somanké nora bonpé va sort dann shemin po di zot lé pa dakor ? Riskab o kontrèr, demoun va niabou port lang-là ankor plïss dan zot kër ?
« Langues régionales, créoles et médias » i vé osi amont le rol bann média, kisoi dann télé, kisoi èk la radio, oubiensa ankor dann zournal papié, dési Internet. Kosa n’i pé fé, nou zournalis, po fé avanss la lang kréol ? Koz ali doub kèr. Bann rénioné la émé zot zournal an kréol dési RFO. Soman inn shèn télévizion pïblik i fé dir nana d’ot priorité. Otan, lé inportan ékri kréol. Inn lang lé pa ékri, i viv pa. Otan, lé inportan mèt ali dési tout nouvo moyen difïz linformasion. Kréol, mèt ali dann télé. Axel Gauvin I voi komsa osi. Biento, dann kouran 2008, na komans voir bann spot pïblisitèr desï nout lang kréol. Apré, sé dann zournal papié, nora nout lang an vedèt. Kome tou lé vandredi, nout paz kréol ? Ala là, in bon nouvèl po nout lang kréol an tou ka.

Babou B’Jalah


Signaler un contenu

Inn modékri, inn ti lavi, inn komantèr ?


Témoignages - 80e année

La kaz Tikok

23 avril, par Christian Fontaine

Promié tan, la kaz bann Biganbé navé dé piès minm parèy sad bann Maksimin, soman té kouvèr an tol. Malérèzman, siklone 48 la ni, la lèv lo ti (…)


+ Lus